خشکیدگی خوشه درختان خرما
عارضه خشکیدگی خوشه درختان خرما اولین بار در سال 1368 از استان کرمان گزارش شد و پس از چند سال علایم عارضه در سایر استان های کشور مشاهده گردید. تا کنون گزارشی رسمی از وجود این عارضه در سایر مناطق خرما کاری جهان ارایه نشده است. هرساله درصد قابل توجهی از محصول خرمای کشور در اثر این عارضه از بین می رود . بارزترین علائم ظاهری این عارضه شامل پژمردگی و چروکیدگی نهایی میوه، خوشچه و نهایتاً تمام یا بخشی از خوشه است. آغاز ظهور علائم این عارضه همزمان با مرحله تبدیل خارک به رطب می باشد و بروز این علائم معمولا همزمان با افزایش دمای هوا، کاهش رطوبت نسبی و وزش بادهای گرم و خشک اتفاق می افتد.
با توجه به نتایج طرح های تحقیقاتی انجام شده تعدیل شرایط آب و هوایی نخلستان، جلوگیری از تابش مستقیم آفتاب و تأثیر وزش بادهای گرم و خشک، بهبود شرایط تغذیه ای و آبیاری مطلوب نخلستان باعث کاهش قابل ملاحظه خسارت این عارضه می شود . شرایط نامساعد اقلیمی (گرمای بیش از حد هوا، کاهش رطوبت نسبی و وزش بادهای گرم و خشک) در دوره بحرانی تبدیل خارک به رطب، از عوامل اصلی بروز عارضه خشکیدگی و پژمردگی خوشه خرما در مناطق خرماخیز جنوب کشور بوده و سایر عوامل ناشی از سوء مدیریت نخلستان بر شدت خسارت می افزاید.
علائم عارضه خشکیدگی خوشه درختان خرما
علائم عارضه معمولا در اواخر مرحله خارک ( موقع تغییر رنگ میوه) بروز می کند. اولین علائم عارضه اغلب با ظهور نوار قهوهای رنگ در قوس مرکزی دم خوشهها همراه است. این تغییر رنگ در قوس دم خوشه ها غالباً در سطح فوقانی و گاهی در سطح تحتانی دم خوشه ها مشاهده میشود. سپس چروکیدگی و خشکیدگی تدریجی میوه ها آغاز می شود . در برخی موارد این علائم موقتی بوده و بازگشت میوه به حالت اولیه رخ می دهد. در مواردی که بروز علائم عارضه متوقف نشود، خشکیدگی میوه ها ادامه یافته و میوه ها کاملا چروکیده و خشک شده و بطور کامل رطوبت خود را از دست می دهند.
خشکیدگی میوه ها ممکن است در تمام خوشچه های یک خوشه رخ داده و به خشکیدگی کامل خوشه منجر شود و یا در برخی از خوشچه های یک خوشه مشاهده شود. مدت زمان بروز کامل علائم متفاوت بوده و از حداقل 2 تا 3 روز تا حد اکثر حدود 10 روز متغیر است. با توجه به اینکه عوامل متعددی در بروز و شدت عارضه دخیل هستند رفتار عارضه در سال های مختلف متفاوت است و در یک نخلستان از الگوی یکنواختی پیروی نمی کند. در برخی نخل های یک نخلستان ممکن است در یک سال حتی یک خوشه سالم تولید نشود ولی در سال آینده در حالی که خشکیدگی در نخلستان وجود دارد تمام خوشه های همان درخت سالم باشد.
عوامل موثر در بروز و تشدید عارضه در درختان خرما
بر اساس بررسی های انجام گرفته تا کنون نقش هیچ گونه بیمارگر یا عامل زنده ای در بروز این عارضه اثبات نشده است و عوامل مختلف محیطی و مدیریتی در بروز و شدت عارضه خشکیدگی خوشه خرما موثر هستند.
از بین عوامل محیطی ظاهرا افزایش دمای هوا و کاهش رطوبت نسبی در دوره تبدیل خارک به رطب عامل اصلی بروز و شدت عارضه در نخلستان های خرما است.
در زمان بروز عارضه درجه حرارت به بالای 45 درجه سانتی گراد و رطوبت به کمتر از20 درصد می رسد. همچنین با رابطه معکوسی که بین دما و رطوبت نسبی وجود دارد با افزایش دما از رطوبت نسبی کاسته شده وشدت عارضه افزایش می یابد.
اما عوامل مختلف دیگری مانند رقم، سن درختان خرما، موقعیت درختان در باغ و زیاد بودن بیش از حد تعداد خوشه روی یک درخت نیز در شدت عارضه مؤثر است.
شدت این عارضه در ارقام مختلف متفاوت بوده به طوری که ارقام تر و میان رس مانند ارقام مضافتی، کبکاب و خاصی نسبت به عارضه حساستر از ارقام خشک و نیمه خشک هستند.
همچنین عارضه غالباً در درختان جوان مشاهده میشود. به طورکلی علائم عارضه در درختان حاشیه باغ که بیشتر تحت تاثیر تغییرات محیطی از جمله بادهای گرم هستند شدیدتر است.
سوء مدیریت نخلستان در خصوص میزان و دور آبیاری، تغذیه مناسب، مبارزه با آفات و بیماری ها و رعایت اصول باغبانی بر شدت بروز عارضه افزوده و اعمال مدیریت صحیح در نخلستان باعث کاهش قابل ملاحظه خسارت این عارضه می شود.
عوامل موثر در مدیریت عارضه در درختان خرما
مجموعه ای از اقدامات مختلف در مدیریت عارضه در نخلستان های خرما مؤثر بوده و با به کارگیری همزمان مجموعه این عوامل میزان خسارت عارضه کاهش خواهد یافت. این اقدامات علاوه بر مدیریت عارضه بر افزایش کیفیت و کمیت محصول نیز موثر بوده و از این طریق نیز موجب افزایش درآمد باغدار می گردد.
1- آبیاری درختان خرما
درخت خرما جزو درختان مقاوم به شوری است و اگر شوری آب آبیاری کمتر از 3000 میکرو موس بر سانتیمتر باشد برای درخت خرما مناسب است.
لازم است دور آبیاری از فروردین ماه هر سال بر اساس اطلاعات تبخیر میانگین ماهانه دراز مدت هر منطقه و بافت خاک تعیین گردد.
باغداران با مراجعه به واحدهای تابعه سازمان جهاد کشاورزی هر استان قادر به کسب اطلاعات مربوط به دور آبیاری مناسب برای هر منطقه هستند. البته با توجه به شرایط اقلیمی مناطق کاشت درختان خرما دور آبیاری هفت روزه در بافت خاک سبک و در ماه های گرم سال در مناطق مختلف مناسب به نظر می رسد.
تأمین آب کافی جهت آبیاری و رعایت دور آبیاری در مدیریت عارضه تاثیر زیادی داشته و هرگونه کمبود آب و تغییر در دور آبیاری موجب وارد شدن تنش به گیاه شده و شدت عارضه افزایش می یابد.
2- تغذیه درختان خرما
خاک هایی با شوری کمتر از 4 دسی زیمنس بر متر برای کاشت خرما مناسب هستند. میزان مصرف کودهای مختلف برای هر باغ بسته به شرایط خاک و آب آن متفاوت است. با تغذیه مناسب توان درخت در مقابله با شرایط نامناسب محیطی بالا رفته و در نتیجه خشکیدگی خوشه خرما نیز کاهش می یابد بنابراین ضروری است تغذیه متعادل و بهینه هر نخلستان حتماً بر اساس آزمون خاک انجام شود.
ازت :
با توجه به اینکه در غالب مناطق خرما خیز میزان کربن آلی خاک پایین و کمتر از نیم درصد می باشد کاربرد کودهای ازته امری ضروری است. بر این اساس میزان کود ازته مورد نیاز به ازاء هر سال سن درخت 200 گرم اوره یا 440 گرم سولفات آمونیم یا 265 گرم نیترات آمونیم می باشد و برای درختان با سن ده سال به بالا میزان کود به کار رفته ثابت می شود.
زمانی که خاک یا آب خیلی شور نباشند ( شوری خاک کمتر از 4 دسی زیمنس بر متر و آب کمتر از 3000 میکرو موس بر سانتی متر ) جهت کاهش خشکیدگی خوشه خرما مصرف نیترات آمونیم توصیه می شود.
فسفر:
میزان کود فسفره مورد نیاز کاملا وابسته به میزان فسفر موجود در خاک است و مقدار توصیه شده در هر باغ با مدیریت مختلف متفاوت است بنابراین انجام آزمایش خاک جهت تعیین میزان کود فسفره مورد نیاز کاملا ضروری است و بر اساس نتایج حاصل از آزمون خاک میزان کود سوپر فسفات تریپل مصرفی به ازاء هر سال سن درخت بین صفر تا حدود160 گرم متغیر است. برای درختان با سن ده سال به بالا میزان کود به کار رفته ثابت می شود.
پتاسیم:
تعیین میزان کود پتاسه مورد نیاز وضعیتی مشابه کود فسفره دارد و کاملا وابسته به نتایج آزمون خاک است. میزان مصرف کود سولفات پتاسیم به ازاء هر سال سن درخت بین صفر تا حدود 180 گرم متغیر است. برای درختان با سن ده سال به بالا میزان کود به کار رفته ثابت می شود. در شرایط غیر شور می توان از کود کلرید پتاسیم به صورت سرک استفاده کرد.
کودهای عناصر غذایی کم مصرف در درختان خرما
با توجه به شرایط خاک هر منطقه و میزان این عناصر در خاک، مقدار کود مورد نیاز کاملا وابسته به نتایج آزمون خاک است. بطور تقریبی می توان در نخلستان های مختلف مقادیر زیر را به ازاء هر سال سن درخت توصیه نمود.
آهن:
به میزان 10 گرم سکوسترین آهن
منگنز:
به میزان 30 تا 35 گرم سولفات منگنز
روی:
به میزان 30 تا 35 گرم سولفات روی
برای درختان با سن ده سال به بالا میزان کود به کار رفته ثابت می شود.
کود دامی:
جهت بهبود خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک و افزایش عملکرد، ازکود گاوی پوسیده و غیر شور حدودا 40 تا 50 کیلو گرم برای درختان بارده با سن ده سال به بالا استفاده شود.
زمان مصرف:
نیمی از کود ازته، نیمی از کود سکوسترین آهن و سایر کودهای شیمیایی مورد نیاز پس از اختلاط با کود دامی اواخر بهمن تا اوایل اسفند و در سایه انداز درخت در شیاری به عمق 30 سانتی متر استفاده گردد . نصف دیگر کود ازته و کود سکوسترین آهن در اردیبهشت ماه به صورت سرک همراه با آبیاری استفاده شود. بهتر است کودهای فسفره با کودهای حاوی عناصرکم مصرف مخلوط نشده و در شیاری جداگانه بکار رود.
عملیات هرس درختان خرما
انجام عملیات به باغی یکی دیگر از عوامل موثر در کاهش شدت عارضه می باشد. ضروری است انجام عملیات هرس برگ های خشک، دم خوشه های باقیمانده، هرس دمبرگ و حذف پاجوش ها به منظور اجرای اصول صحیح باغداری تا انتهای بهمن ماه انجام گردد
همزمان با گرده افشانی هرس یک سوم انتهای خوشه انجام شود. انجام هرس، بستن و آرایش خوشه در مرحله کیمری به نحوی که به ازاء هر هشت برگ حداکثر یک خوشه باقی مانده و خوشه ها در زوایای مختلف درخت قرار گیرد توصیه می شود.
ضمناً در مرحله خارک پوشش دم خوشه های درختان با مخلوط بردو 8 درصد با استفاده از برس یا اسفنج انجام شود. در صورت عدم پوشش مناسب دم خوشه ها با ترکیب بردو این عمل تکرار شود.
4- مدیریت آفات و بیماری ها درختان خرما
کلیه عواملی که موجب ضعف درخت و ایجاد تنش در گیاه می شوند موجب تشدید عارضه می گردند. از جمله این عوامل می توان به آفات و بیماری های مختلفی که در هر منطقه وجود دارد اشاره کرد. بنابراین لازم است مبارزه با آفات و بیماری های رایج هر منطقه (کنه، سوسک شاخدار، زنجرک، پوسیدگی گل آذین و…) به موقع و به نحو مطلوب بسته به هر منطقه انجام گردد.
5- پوشش خوشه ها درختان خرما
با توجه به نقش عوامل محیطی در بروز و شدت عارضه خشکیدگی خوشه خرما به منظور تعدیل این اثرات پوشش دهی خوشه های خرما با پوشش های مختلف انجام گرفته است.
بررسی ها نشان می دهد پوشش حصیری یا پارچه متقال در کاهش شدت عارضه و افزایش کیفیت میوه مؤثر می باشد. پوشش خوشه ها اواخر مرحله خارک انجام گردد. پوشش خوشه ها علاوه بر تأثیر در کاهش عارضه سبب افزایش کیفیت محصول شده و خسارت پرندگان، زنبور و طوفان شن و جذب گرد و غبار را کاهش می دهد و موجب کاهش جمعیت کنه روی خوشه های دارای پوشش می گردد.
6- میانه کاری درختان خرما
یکی دیگر از عوامل مهم در تعدیل شرایط اقلیمی و حفظ رطوبت نسبی نخلستان میانه کاری باغ با گیاهانی مانند یونجه و سورگوم می باشد. در صورت تامین آب کافی میانه کاری تأثیر بسزایی در کاهش شدت عارضه خشکیدگی خوشه خرما دارد
7- احداث بادشکن برای درختان خرما
علائم عارضه در درختان حاشیه باغ که بیشتر تحت تاثیر تغییرات محیطی از جمله بادهای گرم هستند شدیدتر است. بنابراین با احداث بادشکن امکان تعدیل شرایط محیطی و کاهش اثر بادهای گرم فراهم شده و موجب کاهش شدت عارضه خشکیدگی خوشه خرما می گردد. ضروری است احداث بادشکن با توجه به جهت وزش بادهای گرم در هر منطقه در اطرف نخلستان و با درختان سازگار با شرایط محیطی هر منطقه انجام شود
طرز تهیه مخلوط بردو :
برای تهیه یک هزار لیتر از مخلوط بردو هشت درصد، مقدار 80 کیلوگرم سولفات مس را در دویست لیتر آب در ظرف پلاستیکی یا استیل حل نمایید. (در صورتیکه از آب گرم استفاده شود حل شدن راحت تر انجام می شود). سپس 80 کیلوگرم آهک را با مقدار کمی آب خیس کرده و در ظرف دیگری ریخته و ضمن هم زدن حجم آن را با افزودن آب به هشتصد لیتر برسانید. ضمن بهم زدن، محلول سولفات مس را به آرامی روی دوغاب اضافه کرده و پس از دو دقیقه هم خوردن ترکیب بردو آماده مصرف است.
نکته مهم در کاربرد مخلوط بردو این است که باید به صورت تازه مورد استفاده قرار گیرد ومقدار مورد نیاز از این مخلوط با توجه به تعداد درختان تهیه گردیده و در همان روز مصرف شود.
