آشنایی با مراحل برداشت محصولات زراعی و باغی

 مراحل برداشت محصولات زراعی و باغی چگونه است؟

پس از رســیدن محصول، عملیات برداشــت محصولات صورت می گیرد. برداشت گیاهان بسته به نوع محصول و هدف تولید ممکن اســت در آخر دوره ی رویشی، در مرحله گلدهی و یا کامل شدن دانه و میوه صورت پذیرد. برداشت مرحله ای است حساس که اگر به طور صحیح انجام نشود ممکن است نتیجه ی زحمات و سرمایه صرف شده را یک باره هدر دهد. از این رو، داشتن اطلاع کافی از علائم رسیدگی، زمان مناسب و نحوه صحیح برداشت الزامی است.

در صورتی که برداشت به موقع انجام شود محصول بهترین کمیت و کیفیت را خواهد داشت. با توجه به این که رسیده بودن محصول، مهم ترین عامل تعیین کننده ی زمان برداشت است، لازم است نخست مفهوم «رسیدن» محصول توضیح داده شود.

 شناخت چگونگی رسیدن محصولات زراعی

به طور کلی دو نوع رسیدن در محصولات باغی و زراعی وجود دارد:

1. رسـیدن فیزیولوژیکی: به رسیدن محصول بعد از کامل شدن میوه و دانه به صورت طبیعی و بر روی گیاه مادری در اصطلاح «رســیدن فیزیولوژیکــی» می گویند. اکثر محصولات زراعی و باغی پس از رســیدن فیزیولوژیکی، قابل برداشت هستند مانند انواع غلات، حبوبات، هندوانه، گیلاس، انگور و مرکبات.
2. رسـیدن تجارتی: بعضی از محصولات زراعی و اغلب محصولات باغی در مرحله رســیدن فیزیولوژیکی برای عرضه بازار مناســب نیستند و در مراحل قبل یا پــس از آن ارزش تجارتی و اقتصادی بیشــتری دارند.به این نوع رسـیدن در اصطلاح «رسیدن تجارتی» می گویند. مثلا خیار، بادمجان، نخودفرنگی، لوبیاســبز، ذرت شیرین، سبزیجات برگی، بامیه و … قبل از رسیدن فیزیولوژیکی دارای کیفیت مطلوب هستند.این محصولات اگر به مرحله ی رسیدن فیزیولوژیکی برسـند بافت خشــبی پیدا کرده، فاقدکیفیت و بازار پسندی خواهند شد. در مقابل میوه هایی نظیر ســیب، موز، گوجه فرنگی و خرما مدتی پس از رسیدن فیزیولوژیکی، کیفیت لازم برای مصرف را به دست می آورند و قابل مصرف می شوند.

 شناخت روش های برداشت محصولات زراعی

برداشــت محصول زراعی و باغی ممکن است با دســت و یا با ماشین آلات بخصوص انجام شود. اکثر محصولات باغی (میوه جات، سبزیجات، گل و …) و محصولات زراعی در مساحت های کوچک با دست برداشت می شوند مثلا غلات (گندم، جو، برنج، …) و گیاهان علوفه ای و یونجه و شبدر، اسپرس را با داس یا قداره و سبزی ها را با داس، کاردک، چغندر، شلغم و هویج را با بیل برداشــت می نمایند و یا خیار و هندوانه و گوجه فرنگی و میوه های درختی را با دســت می چینند تا صدمه نبینند.

در زراعت های وســیع، برداشت با دســت مقرون به صرفه و عملی نیست بنابراین، برداشت آن ها با ماشین آلات برداشت انجام می گیرد. مثلا برای برداشت غلات دانه ریز از کمباین، برای برداشــت نیشــکر و ذرت از خردکن،  ،برداشت یونجه با دروگر،  و یا برای برداشت سیب زمینی و چغندر از ماشین های کمباین غده کن استفاده می شود.

چگونگی برداشت محصولات زراعی

در سطوح وسیع میوه ها نیز با ماشین آلات طراحی گردیده، مخصوص برداشت می شــوند مثلا برای برداشت انگور ماشین آلات بخصوصی طراحی گردیده کــه میوه را همراه با مقداری برگ برداشــت نموده، در داخل خــود، میوه ها را پس از جداکردن بسته بندی می نماید و یا برای برداشت گردو، بادام، زیتون، گوجه، آلو از ماشین های تکان دهنده اســتفاده می شود.

به این منظور، قسمتی از ماشین برداشــت به درخت وصل می شود و با تکان دادن آن میوه ها از درخت جدا می گردند. برای جمع آوری میوه ها پارچه یا پلاستیک یا تشک های بادی بر روی چهار پایه ی مخصوصی در اطراف درخت مستقر می شود.

نکته قابل توجه در برداشــت مکانیزه ی میوه ها، رســیدن همزمان، یک شــکل و یک نواخت بــودن میــوه و مقاوم بودن آن نســبت به ضربه و صدمه می باشــد که بــا مدیریت صحیح و به کارگیری فنون و علوم نوین باغداری ممکن است.

زیان های برداشت نکردن به موقع محصولات زراعی و باغی

برداشـت نا به هنگام محصولات زراعی و باغی، شــامل دیر یا زود برداشت کردن، به طرق مختلف تلفات محصول را به همراه خواهد داشت.

 برداشــت زودهنگام محصول، به دلایل زیر موجب افزایش تلفات و کاهش عملکرد محصول می گردد:

1. رشد نکردن کامل گیاه خصوصا در گیاهان علوفه ای کاهش کمیت محصول
2. عدم رسیدگی و تکامل گیاهک دانه
3. پوســیدگی و کپــک زدن محصــول در مراحل حمل ونقل و انبار کردن و تحمیل هزینه کاهش دادن درصد رطوبت
4. کاهش کیفیت و بازار پسندی محصول

برداشــت دیر هنگام محصولات، به دلایل زیر موجب افزایش تلفات و کاهش محصول می گردد:

1. ریزش دانه ها پس از رسیدن بخصوص در غالت و حبوبات
2. افزایش خسارت آفاتی مانند گنجشک و …
3. کاهش کیفیت بازار پسندی محصول
4. افزایش احتمال مواجه شدن با شرایط نامساعد محیطی

نحوه و زمان برداشت گیاهان زراعی

 شناخت زمان و نحوه برداشت غلات

زمان مناسب برداشت غلات ( گندم، جو، برنج و …) پس از رشد کامل گیاه و موقعی است که رنگ عمومی ساقه و برگ ها کاملا زرد و دانه، حالت سفت و سخت دارد. رطوبت دانه در هنگام برداشت مطلوب است که حدود 14 درصد باشد.

برداشت دستی غلات، به وسیله داس انجام می شود. به این ترتیب که کارگران ماهر ساقه ها را از نزدیک سطح زمین قطع می کنند ( درو ) و در دسته های کوچک قرار می دهند. سپس تمام دسته ها را روی هم انباشته و توده ای به نام خرمن به وجود می آورند. پس از چند روز، آن ها را باخرمن کوب کوبیده و یا چنگال هایی به هوا پرتاب و به اصطلاح باد می دهند تا دانه ها از کاه جدا گردد.

در زراعت های مکانیزه و بزرگ، عملیات برداشت غلات با کمباین انجام می گیرد. کمباین عملیات درو، خرمن کوبی و جداسازی دانه از کلش را یک جا انجام می دهد.

 شناخت زمان و نحوه برداشت یونجه

بهترین زمان برداشــت یونجه هنگامی اســت که 10 تا 50 درصد مزرعه به گل رفته باشــد. محصول یونجه قبل از گل کردن، حاوی درصد پروتئین زیادی است. و مقدار ویتامین B , A و C در آن به بیشترین حد می رسد.

اما پس از گلدهی با افزایش وزن کلی گیاه، درصد پروتئین کاهش و درصد الیاف بیشتر می شود. در گلدهی50-10 درصد تعادل بین کمیت و کیفیت برقرار است.

 شناخت زمان و نحوه برداشت ذرت

زمان و نحوه برداشــت ذرت به نوع مصرف آن بســتگی دارد. در صورتی که ذرت به منظور تهیه علوفه کشت شده باشد پس از آن که دانه های بلال نیمه سخت شدند، بوته ها را از نزدیک زمین با ماشین های خردکن علوفه قطع و خرد کرده، به عنوان علوفه سبز و تازه، به مصرف تغذیه دام می رسانند و یا آن ها را سیلو نموده، در فصل زمستان که دسترسی به علوفه و مواد غذایی دشوارتر است برای تغذیه دام ها به کار می برند.

در صورتی که ذرت برای تولید دانه کشت شده باشد پس از خاتمه دوره رشد و نمو و زمانیکه دانه ها سفت و رنگ برگ ها زرد شدند، میوه یا بلال ذرت را با ماشین بلال کن برداشت سپس با ماشین پوست گیر پوشش آن را جدا کرده آنگاه با ماشین دانه کن دانه ها را از چوب بلال جدا می کنند.

در کمباین ذرت همه این اعمال یکجا صورت می گیرد. سپس دانه ها جهت رسیدن به رطوبت مطلوب در دستگاه های خشک کن قرار می گیرند.

 شناخت زمان و نحوه برداشت سیب زمینی

بهترین زمان برداشــت ســیب زمینی در چنین حالتی غده ها رسیده و پوست آن ها ضخیم و سفت شــده اســت و اگر چند غده را در محل های مختلف مزرعه از خاک خارج نماییم پوست آن ها به آسانی با مالش محکم دست کنده نمی شود.

در حالی که اگر نرســیده باشــد پوست غده ها نازک و به ســادگی کنده مى شود. البته گاهی ممکن است به سبب قیمت بالای سیب زمینی در بازار، برداشت زودتر انجام شود ولی محصول زود برداشــت شــده ریز و آبدار اســت در اثر حمل و نقل صدمه دیده، قابل نگهداری برای مدت طولانی نیست. براى رفع این معایب اقدام به کاشت سیب زمینى زودرس مى نمایند.

 شناخت روش های برداشت سیب زمینی

در برداشــت دستی، سیب زمینی را معمولا به کمک بیل (با صفحه ساده یا مشبک )از زمین خارج می نمایند در زراعت های بزرگ ســیب زمینی، عملیات برداشــت با ماشین آلات ویژه انجام می شود. کمباین ســیب زمینی، دارای واحدهاى عامل اســت که سیب زمینی ها را از خاک بالا آورده و آ ن را بر روی نقاله غربالی لرزان منتقل می نماید تا خاکشــان زدوده شــود.

سپس سیب زمینی ها درون تریلی یا مخزن کمباین ریخته می شــود در روش نیمه مکانیزه سیب زمینی کنده شده توســط سیب زمینی کن به ردیف روی سطح زمین در مسیر حرکت تراکتور ریخته می شود تا با دست جمع آوری شوند.

زمان و نحوه برداشت محصولات باغی

 شناخت زمان و نحوه برداشت سبزی ها

سبزی های برگی را در حالتی که دارای برگ و ساقه لطیف و شاداب هستند، برداشت می کنند. چنانچه این سبزی ها دیر برداشت شوند دارای ساقه خشن و سفت شده که از بازارپسندی آن ها کاســته می شود. برداشت این گونه ســبزی ها با وسایلی نظیر داس و قیچی مخصوص و یا کارد تیز انجام می شود.

سبزی های ریشه ای و غده ای مانند هویج، شلغم و چغندرلبویی، پیاز، موسیر و … را با وسایلی نظیــر بیلچه و بیل از خاک خارج نموده، جمع آوری می نمایند. نکته قابل توجه در برداشــت این گیاهان، برداشت آن ها قبل از گلدهی می باشد. زیرا با گلدهی و تشکیل میوه ذخایر ریشه مصرف شده، محصول نامرغوب می گردد. (مانند پوک شدن تربچه).

علائم تشخیص رسیدگی محصولات باغی

اگــر محل تولید تا بازار مصرف میوه آبدار و پوســت نازک فاصله زیادی باشــد و همچنین درمورد سبزی هایی که برای نگهداری در انبار در نظر گرفته شده اند محصول را باید مدتی قبل از رسیدن کامل برداشت نمود. مانند گوجه فرنگی و موز که در حالت نیم رس برداشت می شود. زمان برداشــت بعضی از ســبزی های میوه ای مانند خیار و لوبیا تابع ســلیقه و هدف مصرف  کننده اســت مثلا خیار در حالی که هنوز کوچک و قلمی و ســبز و بدون بذر اســت برای شــور برداشت می شود.

تشــخیص درجه رسیدگی بعضی ســبزی ها به تجربه نیاز دارد. هندوانه را موقعی که پیچک کنار دم میوه قهوه ای و خشــک شــد می توان برداشــت کرد. در خربزه رســیده نوک میوه نرم  می شود و در پوست ناحیه دم میوه شیارهایی به وجود می آید، به علاوه شبکه پوست میوه کاملابرجســته می شود. در طالبی رســیده دم میوه به راحتی جدا می شود و میوه کمی نرم می گردد و بوی مطبوعی دارد.

به طور کلی  برداشــت انواع ســبزی ها به صورت دســتی و در چندین مرحله (چین) انجام می شود و به منظور سهولت کار چند روز قبل از برداشت عملیات آبیاری متوقف می گردد.

شناخت روش های برداشت گل

برخی از گل های زینتی را همراه با دمگل و یا شاخه از ساقه اصلى یا قاعده گل جدا می کنند، این گل ها را «گل های شاخه بریده» گویند مانند گلایول، میخک، رز، شب بو، ژربرا، آنتریوم وغیره. این گونه گل ها را معمولا در حالت غنچه برداشــت می کنند. گل ها و گیاهان آپارتمانی به صورت گلدان کامل و گل های فصلی(باغچه ای) به صورت نشاء برداشت و به فروش می رسد.

بعضی از گل ها نظیر گل زعفران را پس از بازشدن کامل گل از ساقه جدا می نمایند و قسمت کلاله آن را به طوری که آسیب نبیند از گل جدا و جمع آوری می کند. بعضــی اوقات، برداشــت گل بــرای مصارف مختلفــی از قبیل دارو، رنگ یــا عطر صورت می گیرد.به هر صورت، برداشــت گل به هر منظور که باشــد به صورت دســتی و در چند مرحله یا در طول چند سال از یک بوته، امکان پذیر خواهد بود.

 شناخت روش های برداشت چای

برگ های چای بتدریج از اواسط بهار تا اوایل پاییز برداشت می شود. در چین بهاره که چای لطیف معطر و مرغوب اســت طی 4 تا 5 بار از سرشــاخه های بوته های چای برگ چینی می شود حدود 45 درصد محصول ســالانه مختص این برداشــت اســت. در چین تابســتان که محصول کیفیت کمتری دارد 6-5 بار از بوته های چای برگ چینی می شود.

فهرست منابع

1 -رستگار، محمدعلی: زراعت عمومی، انتشارات برهمند، 1372.

2 -خواجه پور، محمدرضا: اصول و مبانی زراعت، جهاد دانشگاهی صنعتی اصفهان، 1365.

3 -گروه مؤلفان: زراعت و باغبانی عمومی(سال دوم هنرستان)، شرکت چاپ و نشر کتاب های درسیایران.

4 -نقشینه پور بیژن: کلیات خاک شناسی، دانشگاه اهواز، 1367.

5 -علی مصطفی و بهمن برداشته: تولید سبزی، انتشارات دانشگاه اصفهان، 1372.

6 -خوشخوی مرتضی: ازدیاد نباتات، دانشگاه شیراز، 1370.

7 -شفیعی سیداحمد: ماشین های خاک ورزی، مرکز نشر دانشگاهی.

8 -محمودی شهال و مسعود حکیمیان: مبانی خاک شناسی، انتشارات دانشگاه تهران، 1374.

9 -گروه مؤلفان، آب و خاک وزارت آموزش و پرورشی شرکت چاپ و نشر کتاب های درسی ایران – 1388.

10-منصوری راد داود: تراکتور و ماشین های کشاورزی (چاپ هفتم ) دانشگاه بوعلی1378.