هرس و تربیت درختان میوه

با رشد درختان در باغات میوه، شاخه‌های مزاحم و پر پیچ و خم در داخل تاج درخت رشد می‌کنند. در نتیجه نیاز است که به طور منظم و مداوم هرس شوند. هرس درختان میوه با ایجاد یک چارچوب محکم و مناسب امکان باروری سالیانه همراه با کیفیت مطلوب را فراهم می‌نماید، بنابراین لزوم اجرای صحیح عملیات تربیت، جهت ایجاد شکل و فرم مناسب، همچنین انجام هرس به منظور باردهی منظم و مطلوب ضروری است.

با توجه به عادت گلدهی، نوع شاخه و خصوصیات رشدی در هر یک از گونه‌های درختان میوه، روش‌های مختلفی برای هرس درختان میوه به کار می‌رود. به منظور کمک به شفاف‌تر و آسان‌تر کردن فرآیند هرس و تربیت، ما این مقاله را در مورد نحوه هرس درختان میوه ایجاد کرده‌ایم.

هرس چیست؟

قطع کامل یا جزیی از قسمت‌های درخت شامل شاخه، ریشه، پوست، برگ، گل و میوه به منظور حذف شاخه‌های مزاحم، بهبود ساختار درخت، هدایت رشد جدید و سالم، در نتیجه تحت تأثیر قرار دادن رشد و باروری گیاه می‌باشد.

چرا درختان میوه را هرس کنیم؟

درختان میوه را به چهار دلیل اصلی هرس می‌کنند:

• با کنترل ارتفاع و شکل درختان، نگهداری و برداشت میوه‌ها را آسان می‌کند.
• برای حفظ یک درخت سالم، حذف چوب مرده، بیمار یا آسیب دیده ضروری است.
• گردش هوا که باعث کاهش آفات و بیماری‌ها می‌شود را بهبود می‌بخشد.
• هرس درختان میوه باعث می‌شود، نور خورشید به میوه‌ها برسد تا سالم و بزرگ شوند.

مزایای هرس درختان میوه

مزایای هرس و تربیت درختان میوه به شرح زیر است:

• افزایش اندازه و کیفیت میوه‌ها
• تحریک رشد جوانه گل در کل تاج درخت
• حذف شاخه‌های خشک، مزاحم و بیمار جهت حفظ و تأمین سلامت درختان
• کاهش تمایل به سال‌آوری
• ایجاد شرایط مناسب برای ورود نور و هوا به درون تاج درخت برای کاهش بروز و انتشار بیماری‌ها و آفات و افزایش کیفیت میوه‌ها
• تسهیل عملیات باغبانی مثل تنک کردن میوه‌ها، محلول‌پاشی انواع کودها، سمپاشی و برداشت میوه

انواع هرس درختان میوه

بر اساس اینکه کدام قسمت درخت هرس می‌شود، چه زمانی هرس درختان میوه انجام می‌شود، و همچنین هرس به چه منظوری صورت می‌گیرد، انواع مختلفی دارد، که در ادامه به آن‌ها اشاره شده است.

هرس باردهی درختان میوه

هدف اصلی هرس در نهایت به تولید میوه بهتر و بیشتر ختم می‌گردد. در این نوع هرس علاوه بر جبران کم‌باری سال‌های گذشته، محصول آینده نیز پربارتر خواهد بود. این نوع هرس خود به دو دسته هرس شاخه و هرس ریشه تقسیم می‌شود.

هرس شاخه

هرس شاخه‌های درختان میوه به دو نوع سرشاخه‌زنی و تنک کردن شاخه‌ها، تقسیم می‌شود، که توضیح مختصری از هر کدام آورده شده است.

کوتاه کردن شاخه (سرشاخه‌زنی)

در این روش فقط بخشی از شاخه حذف می‌شود که باعث تحریک رشد جوانه‌های باقی مانده می‌گردد. در سال‌های اولیه که هرس و تربیت نهال انجام می‌شود، عمل سرشاخه‌زنی برای تشکیل فرم مناسب درخت انجام می‌شود، ولی پس از باردهی، سرشاخه‌زنی بسیار کم‌تر انجام می‌شود.

در درختی مانند هلو که گل و میوه روی شاخه‌ یکساله تشکیل می‌شود، سرشاخه‌زنی باعث تحریک رشد شاخه‌های یکساله و تشکیل جوانه‌های بارده برای تأمین محصول سال بعد می‌شود. بنابراین برای اطمینان از داشتن جوانه گل کافی در هلو سربرداری سالیانه الزامی است. سرزنی شاخه‌ها می‌تواند موجب تحریک رشد 5 تا 7 جوانه پایینی شود.

تنک کردن شاخه‌ها

در این روش از هرس درختان میوه کل شاخه حذف می‌گردد. در درختان سیب و گلابی که گل و میوه بر روی شاخه‌های دوساله و مسن‌تر تشکیل می‌شود، حذف کامل شاخه انجام می‌شود، زیرا سرشاخه‌زنی رشد شاخه‌های جدید را تحریک کرده، در نتیجه امکان بالغ شدن و تولید میوه‌ به شاخه‌های یکساله داده نمی‌شود.

در درختانی که در اثر سرزنی دچار رشد جارویی شده‌اند باید حذف کامل شاخه انجام شود.

هرس ریشه

هرس ریشه یا ترسانیدن درخت، باعث می‌گردد حرکت شیره خام به طرف بالا کم شود درنتیجه رشد درخت کاهش یابد. در هنگام تشکیل میوه این هرس نباید انجام شود، زیرا باعث ریزش میوه و باردهی کم درخت می‌شود. بهترین زمان برای این نوع هرس در طول زمستان و نزدیک به زمان بیداری درخت است.

جهت جوان کردن درخت انگور از هرس ریشه استفاده می‌کنند، همچنین اندازه و رشد درخت سیب را با هرس ریشه محدود می‌سازند.

البته باید دقت شود که این نوع هرس به شکل محدود و در موارد خاص انجام می‌گیرد و هرس فراگیری برای درختان و گیاهان نمی‌باشد. بنابراین عموماً به شکل محدود و آن هم یکبار انجام می‌شود.

هرس بر اساس زمان آن

دو نوع هرس در درختان میوه بر اساس زمان وجود دارد که عبارتند از: هرس زمستانه یا سیاه و هرس تابستانه یا سبز

هرس زمستانه یا هرس سیاه

هرس درختان در زمستان بعد از خزان تا قبل از باز شدن جوانه‌ها در بهار انجام می‌شود. زمان صحیح هرس درختان هلو می‌تواند در کاهش کوتاهی عمر این درختان مؤثر باشد. توصیه می‌شود که هرس درخت هلو در زمانی که سرمای سخت زمستان به پایان رسید انجام شود.

هرس تابستانه یا هرس سبز

هرس تابستانه از اوایل تا اواخر تابستان انجام می‌شود و به عنوان هرس مکمل در مورد بعضی از درختان میوه از جمله انگور، هلو، انجیر و درختان سیب روی پایه‌های پاکوتاه انجام می‌شود.

هرس تابستانه بیش از هرس زمستانه باعث کاهش رشد درخت می‌شود. اثر این هرس، کوچک کردن درخت و بالا بردن کیفیت میوه در اثر افزایش نفوذ نور به درخت است. افزایش نفوذ نور به درخت بر شکوفا شدن گل‌های سال بعد نیز اثر مثبت دارد. در درختان سیب‌، هرس تابستانه باعث تحریک رشد زایشی می‌شود.

برای هرس درختان میوه، علاوه بر هرس شاخه، ریشه، هرس زمستانه و تابستانه نوع دیگری از هرس وجود دارد که در آن تربیت درختان میوه به شکل‌های مختلف صورت می‌گیرد.

هرس برای تربیت درختان میوه

تربیت و فرم‌دهی بر روی درختان جوان یک تا سه ساله انجام می‌شود. هدف از این نوع هرس ایجاد شکل و چهارچوب مناسب با توجه به طبیعت گیاه است، که بتواند عملکرد و کیفیت مناسبی را در آینده داشته باشد. سه نوع هرس برای تربیت درختان میوه انجام می‌شود، که شامل هرس فرم محور مرکزی (هرمی)، هرس فرم محور مرکزی اصلاح شده (شلجمی) و هرس فرم مرکز باز (جامی) هستند.

هرس فرم محور مرکزی (هرمی)

تربیت درختان میوه به فرم محور مرکزی، شکلی هرمی دارد که در پایه پهن‌تر و در بالا باریک‌تر است. این فرم هرس، برای درختان خرمالو، گردوی آمریکایی، سیب و گلابی انجام می‌شود.

نحوه انجام تربیت درختان میوه به شکل هرمی

• این نوع هرس باید دارای یک محور عمودی، با حدود چهار شاخه با فاصله مساوی در اطراف آن باشد. اگر دو شاخه کناری خیلی نزدیک به هم هستند، یکی را بردارید.
• اگر شاخه‌های کناری بزرگ نباشند، می‌توانید رشد آن‌ها را با کاهش تا 30 اینچ و برداشتن شاخه‌های جانبی تحریک کنید.
• در طول اولین فصل رشد در اوایل تیر، می‌توانید شاخه‌ها را طوری تربیت کنید که 45-60 درجه از مرکز فاصله داشته باشند.
• در بهار فصل دوم، می‌توانید هر شاخه رقیب را حذف کنید.
• در بهار فصل سوم، شاخه‌ها را به شکل هرمی هرس کنید.
• هنگامی که درخت مستقر شد، می‌توانید با هرس شاخه مرکزی، ارتفاع را کاهش دهید، که باعث رشد یک شاخه دیگر می‌شود.

هرس فرم محور مرکزی اصلاح شده (شلجمی)

فرم محور مرکزی اصلاح شده، مخلوطی از فرم محور مرکزی و فرم مرکز باز است. این فرم هرس دارای شاخه‌های جانبی است که قسمت بالایی شاخه مرکزی، حذف می‌شود. در نتیجه، تمام مزایای دو شکل دیگر را دارد. به عنوان مثال، تنه‌ای محکم، نور مرکزی، برداشت آسان‌تر میوه و شاخه‌های قوی‌تر از درخت فرم مرکز باز دارد.

این فرم هرس برای درختان بادام، سیب، زردآلو، گیلاس، انجیر، شلیل، زیتون، هلو، گلابی، گردوی آمریکایی، خرمالو، آلو، انار و گردو انجام می‌گیرد.

نحوه انجام تربیت درختان میوه به شکل شلجمی

• در زمستان تعداد 3 تا 5 شاخه‌ فرعی را که در اطراف تنه اصلی واقع شده‌اند و با یکدیگر 20 تا 30 سانتی‌متر فاصله عمودی دارند، به عنوان شاخه‌های اصلی درخت انتخاب کنید، بقیه شاخه‌ها را از ته قطع کنید.
• برای باز کردن زاویه شاخه می‌توان چوب‌های 30 تا 40 سانتی‌متری را در اطراف درخت، داخل خاک فرو نمود. در نتیجه شاخه‌هایی را که باید زاویه بازتری پیدا کنند به کمک نخ به آن چوب ببندید.

هرس فرم مرکز باز (جامی)

مرکز باز یا فرم جامی دارای یک شاخه مرکزی نیست، بنابراین اجازه ورود نور خورشید به درخت را می‌دهد. با این حال، این نوع هرس برای درختان، می‌تواند شاخه‌های ضعیف‌تر داشته و سایه بیشتری از برگ‌های شاخه‌های بالایی داشته باشد.

این فرم برای درختان بادام، زردآلو، گیلاس، انجیر، شلیل، زیتون، هلو، گلابی، خرمالو، آلو، انار و پسته صورت می‌گیرد.

نحوه انجام تربیت درختان میوه به شکل جامی

• سربرداری از ارتفاع 75 تا 100 سانتی‌متری انجام می‌شود و سه تا پنج شاخه اصلی با فاصله 10 تا 15 سانتی‌متر از یکدیگر نگه‌داشته می‌شوند.
• در اولین فصل رشد، شاخه های فرعی اضافی را هرس کنید، تا 3 یا 4 شاخه فرعی مهم، به طور مساوی در اطراف تنه قرار گیرند.
• در فصل بهار سال دوم و سوم هم شاخه‌های جانبی را هرس کنید.

نکات مهم هرس درختان میوه هسته‌دار

جوانه‌های بارده درختان هلو و زردآلو تنها در سال دوم روی شاخه‌ها رشد می‌کنند. در سال دوم حدود 50 درصد از شاخه‌های تولید شده در سال اول را هرس کنید و جوانه جدیدی برای شکوفه دادن میوه باقی بگذارید.

در درختان گیلاس جوانه‌های بارده روی چوب‌های مسن‌تر به شکل خارها یا خوشه‌های کوچک اما قابل توجهی، رشد می‌کنند. از هرس درختان گیلاس در سال اول به فرم جامی صرف نظر کنید.

درختان آلوچه جوان نیاز به هرس سالانه به فرم جامی دارند. همانطور که درخت با رشد جدید بزرگ می‌شود، به هرس ادامه دهید، تا یک سایبان تشکیل شود.

هرس مناسب آسیب وارده به درخت را به حداقل می‌رساند و به درخت اجازه می‌دهد تا به سرعت بهبود یابد. ولی گاهی اوقات هرس به صورت اشتباه و نادرست صورت می‌گیرد. برای اینکه بدانید هرس اشتباه درختان چگونه است که آن‌ها را انجام ندهید، ادامه مقاله را مطالعه فرمایید.

اشتباهات رایج هرس درختان

هرس نامناسب، می‌تواند صدمات جبران ناپذیری به درخت وارد کند. در ادامه مواردی که باعث هرس نادرست درختان می‌شوند آورده شده است.

هرس بدون هدف، بدون دلیل باعث آسیب به درختان می‌شود. هرس باید به یک هدف خاص، به عنوان مثال حذف شاخه‌های خشک یا افزایش تولید میوه یا گل دست یابد، بدون اینکه سلامت کلی گیاه را به خطر بیندازد.

هرس نزدیک به تنه، یقه شاخه را از بین می‌برد و یک زخم بزرگ در کنار درخت باقی می‌گذارد که به زودی خوب نمی‌شود.

هرس بیش از حد تنه، شاخه خشک زیادی را روی درخت باقی می‌گذارد. در نتیجه مرکز ریشه پوسیده می‌شود و به تنه درخت می‌رسد. این هرس‌های مخرب منجر به پوسیدگی می‌شوند که می‌توانند منجر به مرگ درخت شوند.

استفاده از ابزارهای آلوده و کند، می‌توانند برش‌های ناهموار یا نامناسبی ایجاد کنند، که پوست را شکسته یا تکه تکه می‌کنند، همچنین زخم‌های بزرگ‌تری ایجاد می‌کنند.

هرس سنگین در طول فصل رشد، باعث خطر کمبود موادغذایی درختان با برداشتن بیش از حد برگ‌ها می‌شود. همچنین باعث ایجاد آفتاب سوختگی می‌شود که به گیاه آسیب می‌رساند.

چه نکاتی را هنگام هرس درختان میوه باید رعایت کرد؟

• درختان میوه را در پاییز هرس نکنید، زیرا رشد جدید درخت شروع می‌شود. در اوایل زمستان هم هرس نکنید، چون‌که زخم ناشی از هرس می‌تواند مستعد ابتلا به بیماری‌ها باشد.
• اگر شاخه‌های مرده، بیمار یا آسیب‌دیده مشاهده کردید، باید بدون توجه به زمان سال، آن‌ها را قطع کنید تا درخت بیشتر آسیب نبیند.
• در روزهای بارانی هرس را انجام ندهید، زیرا خطر ابتلا به بیماری‌ها  افزایش پیدا می‌کند.
• هرس سنگین را در سال سوم پس از کاشت انجام دهید، زیرا این کار به درخت اجازه می‌دهد خود را مستقر کند. معمولاً این هرس را در طول چندین فصل انجام می‌دهند.
• به طور کلی، در زمان هرس برش‌ها را به‌درستی انجام دهید. برش‌های بزرگ را با چسب باغبانی یا رنگ محافظ باغبانی بپوشانید.
• ابزار هرس را با آب گرم، صابون یا مواد ضدعفونی کننده استریل کنید، تا از آسیب یا عفونت جلوگیری شود.

ابزار هرس درختان میوه

ابزار مورد استفاده بستگی به نوع شاخه‌ای دارد که هرس می‌کنید.

قیچی باغبانی دستی: برای هرس شاخه‌های کوچک از این قیچی استفاده کنید.

قیچی شاخه‌زن دسته بلند: برای شاخه‌های بزرگ با ضخامت حدود 1 اینچ استفاده می‌شود.

اره هرس: برای شاخه‌هایی با ضخامت حدود 3 اینچ و بیشتر، از اره استفاده کنید.

برای تهیه ابزار و وسایل لازم برای هرس درختان میوه، همچنین تهیه چسب و رنگ تیمار باغبانی می‌توانید به سایت پسته رفسنجان مراجعه کنید.

سخن پایانی

یادگیری نحوه هرس درختان میوه گام مهمی در دوستی با درختان و اطمینان از سالم ماندن آن و به بار آوردن میوه‌های باکیفیت است. هرس انواع درختان میوه بسیار متفاوت است، همچنین بسیاری از درختان به روش‌های خاص و به خصوصی هرس می‌شوند.

امروزه هرس کردن درختان میوه کار اصولی و نیازمند توانایی و تجربه است. هرس غیر اصولی می‌تواند درختان را ضعیف و بیمار سازد. در این مقاله که به صورت تخصصی و علمی گرد‌آوری شده است، به معرفی هرس و انواع روش‌های آن برای درختان میوه پرداختیم، امیدواریم این مطلب برای شما عزیزان مفید بوده باشد.

مشاهده تمامی محصولات فروشگاه